Kurulduğu 2017 yılından bu yana İstanbul ve ötesinde kentsel çalışmalar açısından en yenilikçi bağımsız araştırma enstitülerinden biri olarak kendini şekillendiren AURA İstanbul, Marmara Urban Forum (MARUF21) kapsamında Marmara Denizi kıyılarının çeperinde kentsel ve kırsal konularda bir atölye çalışması düzenlemek için davet edildi.

İnsanlık evriminin önemli tarihsel dönemlerine ev sahipliği yapan Marmara Bölgesi, doğal kaynaklar ve ekolojik sistemler açısından oldukça zengindir, ek olarak Türkiye ekonomisinin %60’ından fazlasını üretmektedir. Bu çerçevede, son yıllarda köprü ve otoyol şeritleri gibi altyapılara yapılan önemli yatırımlar, bölgedeki belediyeler arasındaki bağlantıyı büyük ölçüde artırmıştır. Daha büyük ölçekte, mevcut deniz yollarına ek olarak bölgedeki bu kesintisiz yol sistemi, bölgedeki makro-bölgesel alışverişleri de iyileştirmiştir.

Bölgedeki bu sermaye ve yatırım birikimi ulusal düzeyde Türkiye’nin diğer coğrafyalarını kalkınma kaynaklarından uzaklaştıran önemli bir zenginlik asimetrisi yaratarak, bölgesel düzeyde ise doğal peyzajlar ve su kaynakları gibi olanakları baskı altına alarak büyük bir gerilim yaratıyor. Son zamanlarda Marmara Denizi’nde yayılan müsilaj, uzmanlar tarafından bölgedeki insani, tarımsal ve endüstriyel faaliyetlerin bir sonucu olarak değerlendiriliyor.

Makro-bölgesel ölçekte Marmara bölgesini incelemek bölgenin yapısı hakkında bize bazı ipuçları veriyor. Ekonomik bir merkez olarak İstanbul, Kocaeli’den Bursa’ya uzanan yoğun sanayi bölgesi, Çanakkale Yarımadası’nın kuzeyindeki madencilik ve enerji üretimi ve Gelibolu’dan Trakya Yarımadası’na kadar uzanan tarımla karışık sanayi merkezleri bu kentsel bölgenin döngüsel ve sürekli faaliyetlerini tanımlamaktadır.

AURA İstanbul’un Marmara Bölgesi’nde gerçekleştirdiği bu ilk araştırma atölyesi için araştırmacılara Eda Yücesoy, Tansel Korkmaz ve Sinan Logie eşlik etti. 14 araştırmacıdan oluşan ekip, deniz havzasını çevreleyen ekolojik koridorlar boyunca insan faaliyetleri ve doğal kaynaklar arasındaki stres noktalarını belgelemek için saha araştırması yaptı. Bu ilk biyopsi sırasında, mega kent İstanbul daha önce birçok araştırmaya konu olduğu için ele alınmadı. Araştırmanın amacı, iklim krizi ve kapitalist üretim süreçleri sonucunda ortaya çıkan (kapitalosen) sorunların bu kritik çağında, kırsal ve kentsel kalkınmanın yeni potansiyel stratejilerini tanımlamak oldu.

Stüdyo, son yıllarda bu konularda çalışan birçok akademisyenin seminer katkılarıyla da zenginleşti.

ATÖLYE YÜRÜTÜCÜLERİ

Eda Yücesoy

Şehir Plancısı

Sinan Logie

Mimar

Tansel Korkmaz

Mimar

AURA İSTANBUL ARAŞTIRMACILARI

Aslıhan Gürbüz

Mimar, Kadir Has Üni.

Azime Irmak

Şehir Plancısı, Dokuz Eylül Üni.

Beyza Nur Öztürk

Mimar, Yeditepe Üni.

Cemre Türegün

Mimar, MSGSÜ

Eren Çağlar

Mimar, MSGSÜ

Esra Demirci

Mimar, Trakya Üni.

Esra Ergün

Mimar, Okan Üni.

Evrim Elif Yurttaş

Peyzaj Mimarı, İTÜ

İdil Tutak

Mimar, MEF

Özlem Kayahan

Mimar, MSGSÜ

Selen Çatal

Mimar, Altınbaş Üni.

Sima Muhammetli

Mimar, Bilgi Üni.

Vahit Türüt

Mimar, Karabük Üni.

Z. Hazal Tokmak

Mimar, Altınbaş Üni.

Marmara ve Türkiye’nin  önemini anlamak ve aktarmak için makro ölçekte coğrafi konum, petrol, ulaşım ağları gibi konular üzerinde incelemeler yapılmıştır. Türkiye, Asya ve Avrupa kıtaları arasında bir geçiş özelliği taşımaktadır. Bu önemli konumu itibariyle gelişen makro ölçekteki limanları ve ulaşım ağları önem arz etmektedir.

Ulusal ölçekte Marmara Bölgesi’nin konumunu ve önemini anlamak için nüfus yoğunluğu, ana ulaşım ağları, liman, havaalanı, sınır kapıları ve diri fay hatlarına ilişkin analizler yapılmıştır. 

Bölgesel ölçekte marmara analizleri yapmanın temelinde, belirlenen bölgeler hakkındaki genel bilgimizi artırmak vardı. Gezi öncesinde de karar verildiği üzere ‘’kıyı ve su ile kurduğumuz ilişki’’yi incelemek ve anlamak için öncelikle su ve topoğrafya haritalarından başladık. Bu harita verilerinden akarsuların, yüzey sularının Marmara Bölgesi’ne dağılımı ile bölgeyi adeta besleyen ve hayat veren ilişkisi okuyabiliyordu. Devamında bölgeden geçen fay hatları incelendiğinde ise bunun hem bizim biyopsi noktalarımızda hem de marmara genelinde ne kadar belirgin ve ciddi bir konu olduğu bir kez daha yüzümüze çarptı.

Marmara bölgesel haritalarında ana ulaşım rotalarını incelemek ve bölgede oluşan saçaklanmaları bir de bu ulaşım ağı üzerinden okumak bize bölge deki farklı gerilimler arasında ilişki kurmamıza yardımcı oldu. Bunun üzerine bir de yapılaşma verileri geldiğinde ve farklı yıllar incelendiğinde, aslında bir bölgenin ulaşım ağı ile nasıl saçaklandığını ve farklı yönlerde büyüdüğünü anlama fırsatımız oldu. Tabi ki buradaki saçaklamalara neden olan şey sadece ulaşım ağı değil, beraberinde gelen tüm sanayi, fabrikalar, yazlık siteler ve başka birçok farklı etken.

Tüm bu analizlerin devamında, marmara bölgesinde seçtiğimiz 5 farklı biyopsi alanın içeren bir gezi rotası oluşturuldu. Bu gezinin ana amacı belirlenen bölgelerde su-kıyı kullanımı ilişkisi önde tutularak, genel olarak üst ölçekten, haritalardan, uydu fotoğraflarından anlamaya çalıştığımız yerleri gezerek, hissederek, orada yaşayan insanlarla konuşarak bu şekilde  kendi deneyimlerimizle de analiz ederek çalışmayı daha da derinleştirmektir. 

BİYOPSİ 1: DİLOVASI

Dilovası, Marmara Bölgesinin kuzeydoğusunda yer alan Kocaeli platosu ile İzmit Körfezi arasında konumlanmaktadır. Dilovası biyopsi çalışmasında, sanayi, dere, liman ve yerleşim alanlarının ilişkileri incelenmiştir. İki önemli derenin bulunduğu bölge İstanbul-Ankara TEM otoyolu, demiryolu ve Kuzey Marmara Otoyolu arasında kalmaktadır. Kimyasal ürünlerin üretiminin yoğun olduğu fabrikalardan salınan gazlar nedeniyle oluşan sisli bir kirli hava hâkimiyeti yerleşim alanları üzerinde büyük bir baskı oluşturmakta bunun yanı sıra belirli noktalarda ağır kokular hissedilmektedir.

fabrika | makine | sanayi | kimya oteli
baca | kirlilik | atık | sis | duman | kanser
incir | böğürtlen | kırsal | inek
lojistik | kamyon | liman | sınır
güvenlik | yaşanılmaz | eğim | yokuş

BİYOPSİ 1.1: ALTINOVA

Yalova’ya bağlı olan Altınova İlçesi, doğuda Kocaeli, güneyde Bursa, kuzeydoğuda da İzmit Körfezi ile çevrilidir. Altınova biyopsi çalışmasında tersane, tarım, kıyı ilişkisi incelenmiştir. Kuzey Marmara otoyolunun geçtiği tarım arazileri üzerinde yapılan kamulaştırma hareketleri tarım faaliyetlerinin azalmasına ve çiftçilerin üretim için Orhangazi’ye gitmesine neden olmuştur. Altınova’da önemli bir doğal alan olan kuş göç rotasında yer alan Hersek Lagünü bulunmaktadır. Bölgedeki kıyı kullanımı batıda tersane nedeniyle yok olmuş iken doğuda doğal kıyı ve lagün sayesinde kıyı ilişkisi çok güçlüdür.

tershane | liman | sınır | aromatik bahçe
kuş gözlem | kuş göç rotası | tapulu göl
fay hattı | lagün | flamingo | hayvan | kırsal
seracılık | böğürtlen | kivi | çiçekçilik

BİYOPSİ 2: GEMLİK

Marmara Bölgesinin güneydoğusunda Gemlik Körfezi ile İznik Gölü arasında konumlanmaktadır. Gemlik, tarım arazileri – kentsel saçaklanma gerilimleri, kıyı-kent ilişkileri, ulaşım ağlarının tarım alanlarına ve tarihsel dokuya etkileri gibi başlıklar altında incelenmiştir. Gemlik’te geçmişte yaşanan demografik değişimler ile yoğun göç/ emlak baskısı nedeniyle kentsel mozaikte ve geleneksel yerleşim dokusunda çarpıcı dönüşümler yaşanmıştır. Riskli deprem bölgesinde bulunmasına rağmen kent yerleşimi artmaktadır.

tarım | incir | şeftali | zeytin
bitki çeşitliliği | hayvancılık | kırsal
mermercilik | çiftçilik | kırsal | doğal
turşu | traktör | organize olamayan sanayi
erişilebilirlik | dere | iznik gölü

BİYOPSİ 2.1: ORHANGAZİ

Orhangazi, Marmara Denizi’nin güneyinde, İznik Gölü’nün batısında yer almaktadır. Orhangazi Bölgesinde, kuzeyden geçen İstanbul -İzmir otoyolu çevresinden başlayarak ovanın iç kısımlarına saçaklanma potansiyeli bulunan kentsel alanlar ve fabrika yerleşimleri İznik Gölü kıyılarından başlayarak geniş ova düzlüklerine yayılan yüksek yoğunluklu meyve-sebze yetiştiriciliğin yapıldığı tarım alanları üzerinde gerilim yaratmaktadır. Gemlik-Orhangazi bölgelerinde kuzeydoğu-güneybatı eksenli konumlanan ulaşım ağı örgülerinin, kente yapılan plansız göç hareketlerinin ve plansız şehirleşme faaliyetlerinin kentin doğal gelişim eğilimini bozarak kentsel örüntü üzerinde başkalaşıma yol açan etkileri özellikle akarsular üzerinde oluşturulan baskı, tarım alanlarının kaybı ve bir sahil kasabası olarak bölgenin hissizleşmesi anlamında göze çarpmaktadır.

sahil | sınır | kaybolan tarih
zeytin | zeytin hali | sanayi | nehir
vadi | maden ocağı | yeni yerleşim
meraklı gözler | köpekler | olta

BİYOPSİ 3: BİGA

Çalışma alanını Marmara Bölgesinin batı-güneybatı bölümünde kuzeydoğuda Erdek Körfezinden batıda Karabina’ya doğru uzanan kıyı şeridi ile Biga ilçesi arasında kalan geniş ova alanları oluşturmaktadır. Biga Çayı çevresinde gelişen geniş tarım alanları ile alan içerisinde konumlanan sanayi tesisleri, tas ocakları, yoğun enerji üretim ve tüketim hatları ve kıyı bölgeleri arasındaki ilişkiler irdelenmiştir. Kentsel gelişimin doğu-batı ekseninde bulunan Bursa-Çanakkale yol aksı paralelinde gösterdiği kentsel saçaklanma eğilimi göze çarpmaktadır.

çeltik | çınarlık | sivrisinek | mera | ıssız
dere | deniz | deniz feneri | sahil
su artıma tesisi | enerji santrali
taşocağı | fabrika | köy
hatıra ormanları | salça fabrikası

BİYOPSİ 4: GELİBOLU

Çalışma alanı Marmara denizinin batısında Çanakkale Boğazı ile Marmara Denizi’nin kesişim noktasında konumlanmaktadır. Bölgede tarihsel süreç içerisinde deniz ile sürekli bir etkileşim içerisinde varlık alanını genişleten kentsel alanda, kıyı-kent etkileşimi, bölgede yapılan mega projelerin kentsel ve kırsal alanlara etkileri, doğal su kaynaklarının zaman içerisindeki izleği gibi konular irdelenmiştir. Bölgede inşası devam eden Çanakkale Köprüsü’nün çevrede oluşturacağı etkiler incelenmiştir. Köprü ayaklarının her iki kıyı ile birleştiği noktalar ve bağlantı yolları çevresinde oluşan arsa spekülasyonları, tarım alanı kayıpları, gelişim planları çerçevesinde bağlantı yollarının geçeceği doğal alanlar üzerindeki tehditler göze çarpmaktadır.

deniz | sahil | merdiven | şehitlik
bayrak | rum evleri | taş evleri | peynir helvası
küçük sanayi | meydan
dere | anten | köprü inşaat | feribot
kereste | rüzgar

BİYOPSİ 5: ÇORLU

Çorlu İlçesi, Marmara Bölgesinin kuzey kesiminde Ergene Havzası içerisinde yer almaktadır. Şehrin çeperinde yer alan kent-sanayi, kent-tarım ve sanayi-tarım gibi esik niteliğindeki geçişler incelenmiştir. 1980’li yıllarda Çorlu Belediyesi aldığı bir kararla, şehirden uzak olmak koşuluyla sanayi tesislerinin yeraltı suyunu ücretsiz olarak kullanabileceğini belirtmiştir. Lüleburgaz aksında deri fabrikaları ve Çerkezköy aksında yoğun sanayi bölgeleri oluşmuştur. Atık sularını dereye deşarj eden fabrikalar nedeniyle dere kullanılamaz hale gelmiştir. Yalnızca Çerkezköy OSB’den günlük 80 bin metreküp atıksa dereye deşarj edilmektedir. Bu durum yeraltı suyunun günlük kullanımın çok korkunç olduğunu göstermektedir.

fabrika | makine | yan sanayi | oto sanayi
baca | kirlilik | atık | deri | koku | nehir
kimyasal atık | sınır | toplu konut
tekstil

SEMİNERLER

Özlem Altınkaya

“Assessing Urbanization Dynamics in the Marmara Region”

Elif Simge Fettahoğlu

“Tracing Territories A Cartographic Timeline of Northern Istanbul”

Zeynep Turan Hoffman

“Doing Urban Research of Liquid Cities”

Banu Tomruk

“Critical Mapping”

Hüseyin Yanar

“Gemlik”

Elif Yeşim Özgen Kösten

“Kıyı Kenti İzmit: İzmit Bir Kıyı Kenti mi?”

SERGİ AÇILIŞI

AURA SÖYLEŞİ “MARMARA BÖLGESİNİ HARİTALAMAK: BİR ÖN BİYOPSİ”